Trwa rewitalizacja Potoku Czechowickiego połączona z budową Centrum Edukacji Ekologicznej. Jeszcze w tym roku zakończona zostanie inwestycja, która ma na celu z jednej strony przywrócenie Doliny Potoku Czechowickiego naturze poprzez jej renaturalizację i likwidację skutków wieloletniej tzw. antropopresji (ingerencji człowieka w naturalne siedliska przyrodnicze), a z drugiej – udostępnienie jej zasobów mieszkańcom gminy, w sposób podkreślający i podtrzymujący jej naturalne walory oraz służący ich zachowaniu i ochronie.

Naturalny, służący ekologii i ochronie środowiska naturalnego charakter inwestycji zwieńczy budowa Centrum Edukacji Ekologicznej, którego celem będzie m.in. prezentacja jej walorów przyrodniczych i kulturowych (i całej gminy) mieszkańcom i turystom, a zarazem kreowanie działań i przedsięwzięć służących ochronie przyrody i ekologii w gminie, jak również udostępnianie zasobów naturalnych gminy poprzez inicjowanie budowy szlaków pieszych i rowerowych, ścieżek dydaktycznych oraz prowadzenie innych działań służących promocji walorów przyrodniczych i turystycznych gminy. Tym samym, dzięki realizacji inwestycji, w historycznej kolebce Czechowic, w otoczeniu najstarszych zabytków architektonicznych i przyrodniczych miasta powstanie obiekt, który pełnić będzie funkcję centrum edukacyjno-ekologicznego i promocyjnego gminy i ma stanowić jej turystyczną wizytówkę. Położony w urokliwej scenerii zrewitalizowanej i udostępnionej mieszkańcom oraz turystom Doliny Potoku Czechowickiego, w pobliżu drogi krajowej numer 1 obiekt ma stać się przybytkiem, w którym – akcentując przyrodnicze, kulturowe, krajoznawcze i rekreacyjne walory gminy – krzewić się będzie wiedzę w dziedzinie ekologii i ochrony przyrody oraz działać na rzecz ochrony przyrodniczego i kulturowego dziedzictwa miasta. Odbywać się to będzie z naciskiem na promowanie turystyki, w szczególności pieszej i rowerowej.

Centrum Edukacji Ekologicznej będzie obiektem łączącym funkcje edukacyjno-promocyjne z rekreacyjnymi, a – co niezwykle ważne – umożliwi jednocześnie zabezpieczenie oraz ekspozycję ruin dawnego „Zamku Wilczków”, odsłoniętych podczas prac archeologicznych. Powstanie Centrum Edukacji Ekologicznej ma podkreślić zastane wartości i walory krajobrazowe, uwidocznić dawny układ urbanistyczny tych terenów, a także dostarczyć nowe przestrzenie usługowe, edukacyjne oraz rekreacyjne dla mieszkańców i turystów.

Przy CEE, stanowiącym element całego kompleksu Doliny Potoku Czechowickiego, ciągnącej się aż do terenów tzw. Starej Gminy, powstaje m.in. taras rekreacyjny, ekologiczne ogródki tematyczne, liczne ścieżki spacerowe (w tym pomosty na palach, zlokalizowane na miejscu dawnego stawiska), edukacyjny plac zabaw dla dzieci, altana rekreacyjna a nawet... hotele dla owadów. Stoi już wieża widokowa, która pełnić ma rolę punktu obserwacyjnego na zrewitalizowaną w ramach inwestycji dolinę i jej otoczenie. Cały kompleks jest położony w pięknej scenerii, w pobliżu licznych zabytków, historycznych zabudowań i pomników przyrody.

„Utworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej wraz z zagospodarowaniem Potoku Czechowickiego” to zadanie, w ramach którego przewidziano inwestycje przyczyniające się do zatrzymania degradacji cennych przyrodniczo gatunków roślin i zwierząt mających swoje siedliska w dolinie potoku oraz budowę ośrodka prowadzącego działania promocyjne i edukacyjne, związane z bioróżnorodnością. Cała inwestycja kosztuje przeszło 18 milionów złotych. Większość tej kwoty – aż 15,5 mln – nie obciąży jednak gminnego budżetu, gdyż zostanie sfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i z budżetu państwa w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 – Oś Priorytetowa V „Ochrona środowiska i efektywne wykorzystywanie zasobów” Działanie 5.4 „Ochrona różnorodności biologicznej” Poddziałanie 5.4.3. „Dziedzictwo kulturowe – konkurs”. Przedsięwzięcie uznane zostało przez Zarząd Województwa Śląskiego za jeden z tzw. projektów kluczowych, czyli najważniejszych w całym regionie.

Część projektu obejmującą zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych Centrum Edukacji Ekologicznej realizuje Przedsiębiorstwo Budowlane HB-UNIBUD S.A. z Czechowic-Dziedzic, a część inwestycji obejmującą zagospodarowanie Potoku Czechowickiego wraz z rewitalizacją przyległego terenu wykonuje firma AGC Bytom Sp. z o.o. Budowa CEE obejmuje nie tylko budowę samego budynku, lecz również kompleksową przebudowę otoczenia, w tym m.in. renowację i zabezpieczenie – pod okiem konserwatora zabytków – ruin „zamku” i historycznej alei lip kandelabrowych, uzupełnienie i pielęgnację drzewostanu oraz wykonanie licznych, nowych nasadzeń, budowę parkingu oraz przebudowę sieci energetycznej wraz z przeniesieniem stacji transformatorowej. Na tę część inwestycji składa się również budowa ścieżek (wraz z oświetleniem i elementami małej architektury) na terenie pomiędzy stawami a ulicą M. Kopernika i Hrabiego Kotulińskiego. Zakres prac w ramach drugiej części inwestycji obejmuje z kolei przeprowadzenie potoku przez stawy, wymianę przepustów, budowę przelewów powierzchniowych, wykonanie umocnienia grobli i rowu w dnie stawów, wycinkę i pielęgnację drzew i krzewów (oraz inne prace w zakresie kształtowania terenów zielonych), wykonanie placu wyposażonego w urządzenia o charakterze rekreacyjno-sportowym oraz tablice edukacyjne i interaktywne, budowa ścieżek komunikacji pieszej, montaż elementów małej architektury, budowa linii kablowej i wykonanie oświetlenia. Całkowita powierzchnia inwestycji wynosi około 3,67 hektara.

Zagospodarowanie potoku polega m.in. na jego rewitalizacji oraz utworzeniu systemu oznakowanych ścieżek, chroniących obszar cenny przyrodniczo przed zniszczeniem. Potok stanowi ujście dla wód deszczowych i roztopowych. Ten newralgiczny, ważny z punktu widzenia ekologii i ochrony przeciwpowodziowej ciek wodny przepływa na tym terenie przez trzy stawy, a flora terenu liczy ponad 250 gatunków roślin. Projektem objęte są siedliska cenne przyrodniczo, które były zaniedbane – występowały tu m.in. liczne gatunki obce dla rodzimej fauny i flory, które należało usunąć. Całość inwestycji przyczyni się do ochrony bioróżnorodności doliny, w szczególności do przywrócenia właściwego stanu siedlisk przyrodniczych. Ponadto, dolina jest miejscem atrakcyjnym dla spacerowiczów, biegaczy oraz amatorów turystyki rowerowej – projekt pozwoli zatem udostępnić walory terenu mieszkańcom gminy i turystom, a jednocześnie ochroni cenne przyrodniczo obszary. Prace w ramach projektu mają zakończyć się do września br.

Potok Czechowicki to potoczna, choć już powszechnie przyjęta nazwa cieku, płynącego niemal na całej swej długości przez tereny zabudowy miejskiej, o łącznej długości około pięciu kilometrów i powierzchni zlewni wynoszącej prawie siedem kilometrów kwadratowych. Grunt stanowiący koryto cieku został w ostatnich latach skomunalizowany i stanowi już własność gminy, co znacznie ułatwia i przyspiesza prowadzenie prac. Potok wypływa z Lasu... Potok, zlokalizowanego niedaleko od Górnego Lasu w Czechowicach Górnych (w pobliżu pętli autobusowej przy ulicy... Potok) i płynie w swoim górnym odcinku równolegle do ulicy Mikołaja Kopernika aż do drogi krajowej numer 1, pod którą przepływa w sąsiedztwie dawnej tzw. Agronomówki.

Na odcinku pomiędzy DK1 a ul. Hrabiego Kotulińskiego potok pozostaje jeszcze niezrewitalizowany. Dalej – w ramach wspomnianego projektu utworzenia Centrum Edukacji Ekologicznej – powstają zbiorniki i poldery budowane w tzw. Dolinie Potoku Czechowickiego, czyli na terenach przylegających do Potoku Czechowickiego w jego środkowym fragmencie przebiegu, rozciągających się od ulicy Hrabiego Kotulińskiego do tzw. Starej Gminy przy ulicy Legionów. Rewitalizacja doliny wraz z budową Centrum Edukacji Ekologicznej pozwolą na ujarzmienie kapryśnych wód potoku z tego odcinka, które już nieraz powodowały zalewanie terenów centrum miasta. Jest to wartość dodana całej inwestycji rewitalizacji Potoku Czechowickiego, a zarazem punkt wyjściowy do „okiełznania” dalszego biegu potoku, jak również jego dopływów. Rewitalizacja obszaru tzw. Doliny Potoku Czechowickiego polega m.in. na odtworzeniu niezbędnego przekroju koryta cieku na odcinku od ulicy hrabiego Kotulińskiego do tzw. Starej Gminy (obszar projektu sięga aż do miejsca znajdującego się około 200 metrów od przepustu pod ulicą Mazańcowicką) wraz z umocnieniem skarp i wylotów oraz przebudową przepustów. Potok Czechowicki na tym odcinku przepływał przez trzy stawy hodowlane przy ulicy Hrabiego Kotulińskiego, które aktualnie adaptowane są na zbiorniki retencyjne, pełniące w normalnych warunkach funkcje rekreacyjno-edukacyjne – w czasie obfitych opadów deszczu nadmiar wody będzie kolejno wypełniał stawy, a po ustabilizowaniu się sytuacji i po przejściu wezbrania woda wyrównanym odpływem będzie odprowadzana do Potoku Czechowickiego.

Różnorodne ukształtowanie i obsadzenie różnymi typami roślinności dna stawów pozwoli na utrzymywanie części terenu zbiorników w formie suchej, innej części w formie podmokłej, a jeszcze innych fragmentów w stanie stałego zalania – tak, aby zapewnić właściwą różnorodność przyrodniczą terenu i zarazem realizację funkcji edukacyjnych. W dna i skarpy stawów będą wbudowane bowiem m.in. pokazowe, edukacyjne urządzenia hydrotechniczne (m.in. obrazujące konkretne zapory wodne w naszym regionie, np. w Goczałkowicach i Wapienicy), które muszą być dostępne do realizacji zajęć terenowych z dziećmi i młodzieżą przez Centrum Edukacji Ekologicznej. Różnorodności przyrodniczej terenu, a zarazem realizacji funkcji retencyjnych przysłuży się ponadto pozostawienie w sąsiedztwie (po drugiej stronie ul. Hr. Kotulińskiego), również na gminnym terenie zalanego, istniejącego stawu, który pozostanie utrzymany, stanowiąc znakomite miejsce bytowe dla roślinności i ptactwa wodnego. Stawy po wschodniej stronie ul. Kotulińskiego mają mieć zatem funkcję głównie ochronną, przeciwpowodziową i rekreacyjno-edukacyjną, jak również retencyjną w pewnym zakresie, natomiast dla tzw. małej retencji oraz dla bytowania typowo wodnej roślinności i fauny dedykowany jest na stałe głównie staw po zachodniej stronie, pozostawiony w bardziej dzikiej formie i stanowiący naturalny rezerwuar wód opadowych. Dzięki tej różnorodności funkcji i stopnia zalania zbiorników zostaną zapewnione i zabezpieczone zatem nie tylko różne ich funkcje, ale również różnorodne warunki siedliskowe, dedykowane dla różnego typu i szerokiego spektrum gatunków roślin i zwierząt.

Pamiętajmy, że tutejsze stawy hodowlane były sztuczne, a w stanie naturalnym były to tereny podmokłe i zalewowe. Stałe spiętrzenie dużej ilości wody w tym rejonie nie wpływało dobrze na hydrologię terenu, gdzie część zabudowań jest położona stosunkowo nisko, zakłócając przy tym naturalne stosunki wodne i ingerując w pierwotne siedliska. Obecnie realizowana inwestycja ma na celu z jednej strony przywrócenie Doliny Potoku Czechowickiego naturze poprzez jej renaturalizację i likwidację skutków wieloletniej tzw. antropopresji (ingerencji człowieka w naturalne siedliska tutejszej flory i fauny), a z drugiej – udostępnienie jej zasobów mieszkańcom gminy, w sposób podkreślający i podtrzymujący jej naturalne walory, służący ich ochronie i zachowaniu oraz nieingerujący w jej najcenniejsze aspekty przyrodnicze. Północne, łagodnie nachylone w kierunku słońca brzegi będą doskonałym miejscem piknikowym, a malowniczo wijące się ścieżki, schody i rozmaicie ukształtowane skarpy i groble, wyposażone w różnorodne typy roślinności oraz wspomniane, pokazowe urządzenia hydrotechniczne i ich miniatury będą doskonałym miejscem do spacerów i wycieczek terenowych. Całość uzupełni górna część kompleksu, z licznymi zabytkami architektury i przyrody oraz bogato nasadzoną w ramach inwestycji roślinnością (część nasadzeń już wykonano, a część zostanie zrealizowana jesienią). Gmina dokłada starań do zapewnienia właściwych, przyrodniczych walorów inwestycji, a nad całością prac inwestycyjnych w dolinie potoku czuwa renomowana pracownia przyrodnicza, kierowana przez zespół specjalistów naukowych i ekspertów. Zlecono ponadto opracowanie fachowych ekspertyz przyrodniczych, w oparciu o które inwestycja jest pieczołowicie prowadzona.

Poniżej przebudowywanych stawów potok przechodzi przez obszar polderowy z charakterystycznym zbiorowiskiem łęgowym, obszary zabudowy oraz przez typowe zbiorowiska grądowe, malowniczo kształtujące się na skarpach doliny rzecznej. Ekologiczne i przyrodnicze walory tego obszaru i budowa ośrodka bioróżnorodności w ramach inwestycji pozwoliły na sięgnięcie po dofinansowanie zewnętrzne przedsięwzięcia, dzięki czemu całość została wzbogacona o liczne walory edukacyjne i rekreacyjne, jak również – o co m.in. zadba powstające w ramach projektu Centrum Edukacji Ekologicznej – także krajoznawcze i turystyczne.

CEE/UM, ŁP