21 marca 2013 r. spędziliśmy w Karwinie. Jest to miasto położone na Śląsku Cieszyńskim, nad rzeką Olzą, przy granicy polsko-czeskiej.

Karwina ma ok. 66 tys. mieszkańców i 57,5 km² powierzchni. To miejsce, które od wieków łączyło zarówno Czechów, jak i Polaków. W rzeczywistości Karwina składa się z kilku połączonych ze sobą miejscowości, z których najważniejszą historycznie był Frysztat. Aktualną nazwę miasto przejęło od górniczego miasteczka, które jeszcze do połowy XIX wieku było podfrysztacką wsią. Zabytkowa część dzisiejszej Karwiny znajduje się więc w dzielnicy Frysztat, która przez długie lata samodzielnie była jednym z najważniejszych miast Śląska Cieszyńskiego. Ostrawsko-karwiński okręg przemysłowy jest dla Republiki Czeskiej tym, czym mniej więcej jest dla Polski aglomeracja górnośląska - zagłębiem przemysłowym. Jednak pośród kopalń, fabryk i osiedli znaleźć tu można prawdziwe perełki, świadczące o bogatej historii tego miejsca i roli, jaką ongiś spełniało.

Obszar współczesnego miasta obejmuje kilka dawniej samodzielnych miejscowości, z których najstarszą była Solca, wzmiankowana już w 1223 (ewentualnie w 1229). Trzynastowieczną osadą był również Raj, wzmiankowaną jednak po raz pierwszy w dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, który datuje się na ok. 1305 rok. W tymże dokumencie wzmiankowane zostały również Frysztat (miasto lokowane na gruntach Raju), jak również Karwina (obecna dzielnica Doły), od której całe dzisiejsze miasto zapożyczyło nazwę. W XV wieku wzmiankowano Darków i Łąki. Miejscowości te od 1290 roku znajdowały się w granicach nowoutworzonego księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech. Najważniejszą z tych miejscowości przez stulecia pozostawał Frysztat, drugie najstarsze po Cieszynie miasto w księstwie.

Prawdopodobnie już w XII wieku istniał w tym rejonie gród obronny na szlaku prowadzącym ze Śląska do Czech i na Morawy. Pierwszą pisaną wzmianką o osadach w rejonie dzisiejszej Karwiny jest dokument księcia opolskiego Władysława o prawie warzenia piwa z 1268 roku, który wymienia osadę Sal (Solca). Z okresu 1302-1315 pochodzi dokument biskupa wrocławskiego, który wymienia Freyenstat (Frysztat), Roy (Raj) i Carvin (Karwinę). Osady musiały być rozwinięte, bowiem już w 1327 roku Frysztat, jako najważniejsza z nich, otrzymał od księcia cieszyńskiego Kazimierza I prawa miejskie na prawie magdeburskim. Od tego czasu Frysztat prężnie się rozwija i szybko staje się jednym z najważniejszych ośrodków gospodarczych i kulturowych w księstwie.

U schyłku XIV wieku zbudowano gotycki zamek, kościół i otoczono miasto murami obronnymi. Położenie miasta na szlakach handlowych z Węgier na Śląsk i dalej nad Bałtyk uczyniło z Frysztatu centrum handlowe i rzemieślnicze. Już w XIV wieku mieszkało tu m.in. ponad stu płócienników, którzy osiedlili się na dolnym przedmieściu zwanym Bielidlem. Kowale osiedlili się zaś wzdłuż murów obronnych, biegnących od zamku do Dolnej Bramy, a garncarze posiadali swe domy i warsztaty przy ulicy ciągnącej się od rynku do Bramy Cieszyńskiej. Miasto rozwijało się nadzwyczaj dobrze, szybko wyprzedzając Frydek, Skoczów i Bielsko w drodze o miano najważniejszego po Cieszynie miasta księstwa.

W połowie XV wieku książę Bolesław II nadał Frysztatowi prawa na wzór tych, jakie posiadał Cieszyn. Miasto mogło posiadać wójta i radę miejską, dostało prawo spadkowe, prawo milowe i pozwolenie na zakładanie cechów. Z kolei książę Kazimierz II nadał Frysztatowi prawo do organizowania jarmarków.

Działająca w mieście szkoła przyparafialna musiała przedstawiać wysoki poziom, gdyż w dokumentach Akademii Krakowskiej znajdujemy 10 studentów z Frysztatu uczących się tam w XV wieku, co na owe czasy było wynikiem imponującym. Najwybitniejszym z nich okazał się być Piotr Mikołaj z Frysztatu, który w 1428 roku został bakałarzem Akademii Krakowskiej.

W 1504 roku rada miejska wykupiła drewnianą gospodę przy rynku i przebudowała ją na ratusz. W tym czasie Frysztat zyskał też prawo do wydawania wyroku i wykonywania kary śmierci. Na egzekucje sprowadzano miejskiego kata z Cieszyna. W 1511 roku wybuchł pożar, który zniszczył miasto wraz z zamkiem. Po tym wydarzeniu odbudowano zamek w stylu renesansowym, a miasto szybko podniosło się ze zgliszczy.

Wiek XVII to okres upadku miasta. W 1617 roku zostało ono zniszczone przez kolejny pożar, a w 1623 zaraza pochłonęła 1400 ofiar.Pod koniec wojny 30-letniej miasto zostaje zajęte przez wojska duńskie i szwedzkie, które w 1648 roku niszczą je i ograbiają. Po wojnie miasto powoli dźwiga się z ruin. Nowi właściciele miasta, ród Gaszynów z Gaszyna, odnowili zamek w stylu barokowym i uczynili z niego siedzibę szlachecką.

Od początku XVIII wieku Frysztat wciąż zmieniał właścicieli. Po wojnach śląskich, w 1749 roku, miasto trafia w ręce irlandzkiego rodu Taaf`ów z Carlingfordu. Tragiczna sytuacja ekonomiczna i ucisk chłopów w majątku frysztackim doprowadził w 1766 roku do wybuchu największej rebelii chłopskiej na Śląsku Cieszyńskim. Skutkiem tych wydarzeń było wydanie nowego patentu robotniczego, który był zwiastunem nadchodzącego kapitalizmu. W 1781 roku zniesiono we Frysztacie poddaństwo i zalegalizowano swobody religijne. W tym samym roku wybuchł pożar, który zniszczył także zamek z wszelkimi urzędami

państwa stanowego. Wkrótce miasto przejął ród Bessów z Gnojnika, jednak kiedy w 1792 roku Frysztat niszczy kolejny pożar, muszą oni odsprzedać dobra frysztackie. Zrujnowane miasto kupuje wciąż potężniejący na Śląsku Cieszyńskim ród hrabiowski Larischów-Moennich, który był już właścicielem sąsiedniej Karwiny. Zainteresowanie Larischów tym rejonem nie było przypadkowe, bowiem już w 1776 roku odkryto tu bogate pokłady węgla kamiennego, którego wydobycie bogaciło rodzinę na całym Śląsku. W 1794 roku wydobycie węgla ruszyło pełną parą, co zaważyło na przyszłości Frysztatu i jego okolic. Larischowie odbudowali zamek w stylu empire i założyli u jego stóp park w stylu angielskim. W tym samym czasie ostatecznie ukształtowała się zabudowa centrum Frysztatu. W takim stanie wszystkie te budowle przetrwały do dnia dzisiejszego.

Za sprawą rozwoju przemysłu miasto i okoliczne wsie zaczęły gwałtownie się rozwijać. Proces ten przyspieszyło jeszcze wybudowanie w 1847 roku tzw. Kolei Północnej Ferdynanda, która objęła swym biegiem także Frysztat, oraz utworzenie połączenia kolejowego w ramach linii koszycko-bogumińskiej w 1871 roku. W 1850 roku Frysztat został siedzibą magistratu i sądu okręgowego. W drugiej połowie XIX wieku we Frysztacie i okolicach wybudowano kolejne 8 kopalń i 2 koksownie. Powstały także: browar solecki, gorzelnia, rafineria spirytusu, tartak, piekarnia i elektrownia miejska. W tym czasie rozwijają się również wsie Karwina, gdzie przemysł zadomowił się na dobre, i Darków, gdzie od lat 60-tych XIX wieku działa uzdrowisko z wodami leczniczymi.

W 1904 roku powstaje we Frysztacie fabryka drutu i gwoździ, którą w 1907 roku przekształcono we Frysztackie Stalownie i Huty. W jej pobliżu powstała w 1917 roku fabryka wagonów. Okolice Frysztatu były na początku XX wieku jednym z najważniejszych okręgów przemysłowych monarchii Austro-Węgierskiej, która jednak już niedługo miała upaść. Po zakończeniu I wojny światowej w 1918 roku rozpoczęło się ustalanie granicy polsko-czechosłowackiej. Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, powołując się na spis narodowościowy z 1910 roku, który wykazywał, że okolice Karwiny i Frysztatu zamieszkiwali w dużej większości Polacy, a w niektórych miejscowościach byli wręcz jedyną narodowością (np. Darków, Raj, Stare Miasto), chciała, aby rejon ten wszedł w granice państwa polskiego. Po wojnie o Śląsk Cieszyński i nieudanej próbie przeprowadzenia plebiscytu Rada Ambasadorów w Paryżu przyznała jednak te tereny Czechosłowacji. Dało to młodemu państwu dostęp do bogatych zasobów ostrawsko-karwińskiego okręgu przemysłowego. W rejon Karwiny i Frysztatu zaczęli zjeżdżać "za pracą" ludzie z całego kraju, a w 1923 roku Karwina uzyskała prawa miejskie.

W październiku 1938 roku, po zajęciu Zaolzia przez wojska polskie, cały okręg wchodzi w skład Rzeczpospolitej Polskiej. Utworzono powiat frysztacki przy województwie śląskim, który objął wszystkie tereny przemysłowe wokół miasta wraz z węzłem kolejowym w Boguminie. Jednak już 1 września 1939 roku graniczący z Niemcami powiat frysztacki zostaje zajęty przez wojska hitlerowskie. Wraz z całym Śląskiem Cieszyńskim Frysztat i Karwina zostają włączone bezpośrednio do Rzeszy Niemieckiej. W kwietniu 1944 roku Frysztat, Karwina, Darków, Raj i Stare Miasto zostają połączone przez władze niemieckie w jedno miasto o nazwie Karwin-Freistadt. Stan ten jednak nie trwał długo, bo po wejściu Armii Czerwonej w maju 1945 roku i ponownym włączeniu miasta do Czechosłowacji samodzielność miast i gmin została przywrócona. Jednak kiedy w 1946 rozpoczęto budowę pierwszego w tym rejonie osiedla mieszkaniowego nieopodal Frysztatu (Nowe Miasto), władze czechosłowackie stwierdziły, że zespolenie się tych miejscowości w jeden organizm miejski i tak jest tylko kwestią czasu. W związku z tym w 1948 roku Karwinę, Frysztat, Darków, Raj i Stare Miasto połączono ponownie. Miastu nadano nazwę Karwina, a Frysztat dał nazwę dzielnicy miasta (w Cieszynie do dziś jedna z najdłuższych ulic nosi nazwę frysztackiej). Nowe miasto przejęło jednak herb dawnego Frysztatu, którego tradycje sięgają aż XIV wieku.

Miasto rozwijało się bazując na wydobyciu węgla i hutnictwie. Duża ilość ludności, która napłynęła tu z głębi Czech oraz ze Słowacji, doprowadziła do zmiany struktury etnicznej regionu. Polacy stali się mniejszością, a dominować zaczęli mieszkańcy nowych osiedli mieszkaniowych, głównie Czesi. Z biegiem lat do Karwiny zaczęto przyłączać okoliczne miejscowości (np. Mizerów, Granice, Łąki), a w dawnych wsiach wyrosły osiedla mieszkaniowe. W podkarwińskich Piotrowicach znajduje się też największe kolejowe przejście graniczne z Polską (po polskiej stronie Zebrzydowice). Prężny rozwój przemysłu i urbanizacji, za którymi poszła niestety degradacja środowiska naturalnego, został zahamowany wraz ze zmianą systemu politycznego w 1989 roku. Rozpoczął się, trwający do dzisiaj, proces restrukturyzacji, który pociągnął za sobą ogromny wzrost bezrobocia. Dzięki władzom Karwiny od 1992 roku stopniowo pięknieje frysztacka starówka, której zwiedzenie można polecić każdemu, oraz uzdrowisko w Darkowie. Oba miejsca odwiedziliśmy wspólnie z czeskimi kolegami i koleżankami podczas naszej wycieczki.

Na początek zobaczyliśmy niezwykły, krzywy kościół św. Piotra z Alkantary. Wyjątkowym czyni go to, że w wyniku szkód górniczych osiadł aż 37 m w stosunku do pierwotnego poziomu i pochylił się o 6,8 stopni na południe. Następnie zwiedziliśmy Pałac Frystat. Zobaczyliśmy wiele komnat, podziwialiśmy żyrandole, obrazy na ścianach i zabytkowe meble. W Karwinie zobaczyliśmy też Ratusz oraz wyjątkową fontannę, która ma 5 m wys., posiada głowy lwów jako rzygacze i amorki reprezentujące cztery pory roku jej szczyt ma postać żółtej róży. Na rynku mieści się też Muzeum Ziemi Cieszyńskiej a wokół zachowały się kamienice z XVIII i Xix w. z bogatą sztukaterią. Następnie odwiedziliśmy galerię sztuki, gdzie zobaczyliśmy wiele ciekawych, nowoczesnych i impresjonistycznych dzieł. Słuchaliśmy także opowiadania przewodnika na temat historii miasta. Mimo deszczowej pogody wycieczka była bardzo udana.

 Marta Krawczyk, Paulina Gruba, Monika Zagórska